لانه‌سازی
در مناطق مدارگانی، بسیاری از موریانه‌ها لانه سازی می‌کنند. لانه‌هایی به صورت تپه‌ها و گنبدها که حدود ۲۰ متر وسعت و ارتفاعی شاید بیشتر از ۱۰ متر از سطح زمین دارند. برخی دیگر از موریانه‌ها درخت آشیان هستند، یعنی آشیانه‌هایی به اندازه‌های گوناگون معمولاً به بزرگی یک توپ بستکبال، بر فراز درختان می‌سازند. موریانه‌ها در داخل چنین آشیانه‌هایی خود را از خطر حمله پرندگان، سوسمارها، عنکبوت‌ها و مورچه‌ها مصون می‌دارند. 
آشیانه برخی از موریانه‌های افریقایی مانند چتر است، طوری که آب باران به اطراف آن سرازیر می‌شود. دسته‌ای دیگر از موریانه‌ها، لانه خود را به گونه‌ای می‌سازند که دمای درون آن هماهنگ‌پذیر گردد. لانه و آشیانه سازی موریانه‌ها نمونه شگرفی از کار غریزی است. این کار بر عهده کارگران نوزاد نهاده شده است. چرا که کارگران تازه تولد یافته هیچگاه در لانه پدر و مادر خود زیست نمی‌کنند و در نتیجه راهی برای آموختن لانه سازی ندارند.

تمام خانواده های موجود در راسته موریانه ها به صورت اجتماعات بزرگ و کوچک در محدوده سیستمی لانه ای و به صورت کلنی زندگی می کنند . ارتباط بین لانه ها و دنیای خارج بستگی به عادت مخصوص تغدیه ای گونه ها دارد . موریانه ها توانایی کنترل اقلیم داخل لانه خود را دارند.
موریانه ها همه چیز خوارند و از مواد گیاهی ، الیاف ، فرآورده های پشمی و پنبه ای ، کاغذ دیواری ، چرم ، موکت ، لاستیک ، پوشش کابل ها ، جانوران نگهداری شده در موزه ها ، انواع چوب و فرآورده های چوبی تغذیه می کنند.در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر فعالیت زیاد دارند عموما در محیط مرطوب و تاریک زندگی می کنند از طریق ایجاد دالان های زیرزمینی و کانال های سر پوشیده در سطح دیوارها ، ستونها و غیره بداخل ساختمان ها و محل های تامین مواد غذایی نفوذ میکنند . لانه ها ممكن است در اعماق خاک ، داخل تنه پوسیده درختان ، داخل چوبهای خشک یا اثاثیه چوبی داخل ساختمانها بنا شوند. برخی دارای لانه آشکار در بالای سطح خاک می باشند تعدادی از موریانه ها از مواد چوبی تغذیه میکنند و با حفاری در چوبهای تر ادامه زندگی می دهند.

موریانه های دروگر در چراگاه های خشک که درختان کمی دارند لانه سازی میکنند ، بعضی از موریانه ها از مواد گياهي خشک تغذیه می نمایند تعدادی از موریانه ها بسته به شرایط محیطی لانه هایی ایجاد میکنند و موجبات خسارت به محصولات کشاورزی ، لوازم ساختماني و ساختمانها را فراهم می آورند. از 1800 گونه شناخته شده در دنیا 148 گونه به ساختمانها صدمه می زنند و خسارت آن چنان شدید است که داخل هر محدوده ای که انتشار یابند دیر یا زود الوارهای بي محافظ و یا وسایل چوبی به کار رفته در ساختمان ها تخریب می شود.موریانه هايي که در داخل خاک و زیر زمین دالان حفر می کنند توانایی آن را دارند که راهروهای خود را از خاک به درون آجر و حفره های داخلی دیوار باز نمایند گاهی تیر های شیروانی و چوب های سقف را مورد حمله قرار می دهند موریانه های چوب خشک ،گاهی در الوارهای دور از زمین حتی روی سقف نیز كلني ایجاد می نمایند.

گالری‎های جستجوی غذای زیرزمینی

این گالری‎ها خیلی زیاد هستند و بلافاصله در زیر سطح زمین تمرکز می‎یابند و دسترسی آسان به منابع غذایی در سطح زمین را فراهم می‎سازند (مانند چوب، علف، مدفوع و غیره) آن‎ها اغلب یک شبکه متراکم را تشکیل می‎دهند. اطلاعات Darlington برای Macrotermesmichaelseni در کنیا خیلی جامع می‎باشد. در این‎جا یک تپه منفرد با 6 کیلومتر گالری‎های زیرزمینی و 72000 حفره‎های ذخیره غذایی در یک منطقه 8000 متر مربع مرتبط بود. با توجه به حضور چندین گونه موریانه‎ کاملاً زیرزمینی در ناحیه مورد مطالعه، کل گالری‎های موریانه در این ناحیه به آسانی تا 2 برابر افزایش می‎یابد.‎

تپه‌های موریانه‌ای و زندگی اجتماعی موریانه‌ها

تپه‌های موریانه‌ای که به‌وسیله موریانه‌های تپه سیاه ساخته می‌شوند ممکن است به شکل لکه‌های نمایانی در تمام نقاط دامنه‌های کوهستانی جنوب غربی دماغه امید دیده شوند. سطح هر تپه درست مانند سطح خارجی مغز دارای برجستگیها و شیارهای مخصوصی است. بزرگ‌ترین آنها در حدود ۶۰ سانتیمتر بلندی دارد و پهنای قاعده آن نیز به ۶۰ سانتیمتر می‌رسد اگر یکی از آنها را بشکافیم دیده می‌شود که داخل آن مانند اسفنج است و از تعداد زیادی اتاقک تشکیل شده که عرض هر کدام از آنها ۲.۵ سانتیمتر است و با دریچه‌های کوچک راه دارد.

گرچه در یک تپه موریانه‌ای بزرگ ممکن است بیش از ۵۰۰۰۰ موریانه زندگی کنند ولی داخل آن همیشه تمیز است. این تمیزی به این دلیل است که موریانه‌ها مدفوعات خود را به منزله سیمان در ساختن دیواره‌های تپه و اتاقکها بکار می‌برند و لاشه‌ها را نیز می‌خورند و مصرف می‌کنند.
بیشتر ساکنین تپه حشرات کوچکی به طول ۵ میلیمتر هستند که سرهایی سفید و بدنی به رنگ خاکستری تیره دارند. اینها کارگرها را تشکیل می‌دهند کارگرها ممکن است نر یا ماده باشند اندام تناسلی آنها رشد نمی‌کند و فعالیتی ندارد و فقط اثری از آن باقی است موریانه‌های کارگر کاملاً کورند و کارشان جمع آوری غذا و رسیدگی به بچه‌ها و پرستاری از شاه و ملکه و شاهزاده هاست.
موریانه ملکه می‌تواند تا ۳۰۰۰۰ تخم در یک روز بگذارد او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملاً به موریانه‌های کارگر متکی است بعضی از موریانه‌های ملکه می‌توانند تا ۵۰ سال زندگی کنند که از طول همه حشرات دیگر بیشتر است. افراد دیگری که در حدود یک دهم کلیه ساکنین تپه را تشکیل می‌دهند و با کارگران تفاوت دارند سربازها هستند که رنگشان زرد و سرشان بیضی شکل است و یک جفت آرواره بلند و نوک تیز دارند که سلاح آنها را تشکیل می‌دهد کار آنها دفاع در برابر هجوم دشمنان خارجی است.

سربازها در کار کارگرها شرکت ندارند ولی همیشه برای حمله به دشمنانی که می‌خواهند به زور وارد جایگاه آنها شوند آماده‌اند. بزرگ‌ترین دشمن موریانه‌ها، مورچه‌ها هستند که اگر آنها را بگیرند فورا می‌کشند و لاشه شان را برای تغذیه به لانه خود می‌برند.

معماری لانه
درباره معماری پیچیده درونی و بیرونی لانه‎های موریانه‎های معینی مطالب زیادی نوشته شده است. تردید کمی وجود دارد که یکی از اهداف پیچیدگی لانه تنظیم دما می‎باشد. احتمالاً پیچیده‎ ترین ساختارها بعضی از تپه‎هایی می‎باشند که توسط Macrotermesهای معینی در آفریقا ساخته می‎شوند. این کلنی‎های بزرگ چندین میلیون فردی همراه با نرخ متابولیکی خیلی زیاد قارچ‎های همزیست شان ، مقادیر قابل ملاحظه ای حرارت تولید می‎کنند. در داخل تپه‎های بسته Macrotermesbellicosus از طریق معماری پیچیده دیوار تپه این حرارت پخش می‎شود. گونه‎های دیگر Macrotermes گرما را از طریق منافذ باز روی سطح تپه از دست می‎دهند. در رابطه با گونه Macrotermessubhyalinus در مناطق گرم و خشک اوگاندا، شمال کنیا، جنوب اتیوپی و سومالی گرما از طریق یک دودکش‎ ساده که ارتفاع آن به بیش از 9 متر می‎رسد.

با یک روزنه در انتهای بالای آن، از دست می‎دهند . تپه‎های بلند و کشیده Amitermes که به‎صورت شمالی – جنوبی ساخته می‎شوند .در قسمت‎هایی از شمال استرالیا یک نوک باریک و قاعده پهن دارندو دیگران چنین استنتاج می‎کنند که این ساختار دریافت گرمایی را که در طی اواسط روز تولید می‎شود را به حداقل می‎رساند. تپه‎ها معمولاً در قسمت‎های پست و کم ارتفاع یافت می‎شوند که به‎طور فصلی از آب باران انباشته می‎شوند، و در طی فصل گرما کلنی نمی‎تواند به سطح زیرین خاک وارد شود.

راز خلقت موريانه 
مطالعه در کشور عجيب، منظم و دو سه ميليوني موريانه ها، همچنين بررسي ارتباط دائم آنها با يکديگر، بيانگر اين حقيقت است که موريانه ها هم حرف مي زنند و هم زبان مخصوص به خود دارند. 
لانه موريانه ها که نيمي از آن در زير زمين و نيمي از آن روي زمين است، مخروطي شکل و با ارتفاع شش الي هشت متر از دور ديده مي شود.

در هر يک از اين لانه ها يک ملکه وجود دارد که حدود ده تا پانزده سال عمر مي کند و هر سال تعداد فرزندان وي زياد مي شود. چرا که ملکه هر دو ثانيه يک تخم مي گذارد. ساختمان خانه موريانه ها از داراي چندين طبقه است که در ورودي آن، برخلاف ساختمان هاي بشري، در بالاي عمارت قرار دارد. طبقات و ساختمان خانه موريانه ها به شرح زير است: طبقه دوم: خوابگاه تابستاني کارگران.
طبقه سوم: اطاق نهار خوري تابستاني.
طبقه چهارم: انبار آذوقه.
طبقه پنجم: سرباز خانه.
طبقه ششم: مقر تابستاني ملکه.
طبقه هفتم: انبار تره بار.
طبقه هشتم: آغل حيوانات شيرده . (موريانه ها شته درختان را اسير کرده، به لانه خود برده، از آنها مراقبت مي کنند و از شيره و عصاره اي که اين شته ها مي سازند، استفاده مي کنند.

طبقه نهم: اطاق بچه ها.
طبقه دهم: اطاق بازي.
طبقه يازدهم: شبيمارستان و تأسيسات پزشکي.
طبقه دوازدهم: خوابگاه زمستاني کارگران و گورستان.
طبقه سيزدهم: مقر زمستاني ملکه. 

اگر اين کشور عجيب دو سه ميليوني را خطري تهديد کند، بلافاصله همه موريانه ها به وسيله ماموران انتظامات يا فرد مطلع با خبر شده و آماده مقابله با خطر مي گردند.